کاربرد فرآورده های زنبور عسل در پزشکی

محصولات زنبور عسل در پزشکی

استفاده از محصولات زنبور عسل در پزشكی به خصوص عسل به هزاران سال پيش بر ميگردد. كه در مصر باستان، يونان و چين از آن استفاده ميشده است. در بسياری از كتب مذهبی مانند ودا، انجيل و قرآن، برای عسل قدرت دارويی و خواص تغذيه ای ذكر شده است. خواص دارويی موم و بره موم از ديرباز مطرح بوده و ژل رويال و زهر زنبور عسل نيز در سال های اخير مورد توجه قرار گرفته اند. تركيباتی مانند عسل، گرده و ژل رويال از نقطه نظر تامين نيازهای غذايی نيز اهميت ويژه ای دارند.

در ارتباط با استفاده از محصولات زنبور عسل در پزشكی مدرن، بايستی توجه داشت كه قدرت درمانی فرآورده های زنبور عسل متنوع می باشد. فرآورده هاي زنبور عسل دارای خواصی هستند كه مواد سنتتيك ندارند و برخلاف مواد سنتتيك دارای اثرات جانبی نمی باشند. امروزه با افزايش سطح دانش عمومی استفاده از فرآورده های زنبور عسل افزايش خواهد يافت.

مقدمه

در زمان های گذشته هيچ گونه تمايزی بين دارو و مواد غذايی نبود و جوامع اوليه از گفته بقراط پيروی ميكردند. (( اجازه دهيد غذا دارو باشد و دارو غذا)). ولی امروزه غذا و دارو از هم تمايز داده شده است. با اين منطق انواع عسل، گرده و ژل رويال جزء مواد غذايی می باشند. استفاده از عسل، گرده و ژل رويال بی خطر بوده ولی در مواردی حساسيت به گرده و ژل رويال گزارش شده است.

امروزه بيشتر مطالعات در ارتباط با بررسی تركيبات و خواص بيولوژيكی عسل، گرده و ژل رويال بوده است. همچنين تلاش بر اين است كه عمدتاً عسل و گرده تك گل توليد كنند كه به گونه ای حاكی از خواص بيولوژيكی اين مواد می باشد. بره موم و زهر زنبور عسل دارای خواص بيولوژيكی و دارويی بوده و به عنوان داروهايی با منشأ كندو از آنها ياد می شود. زهر زنبور دارای خواص متنوعی می باشد و در درمان روماتيسم و ساير بيماری ها از آن استفاده ميكنند.

بره موم نيز دارای خواص متفاوتی می باشد كه در تحقيقات سلولی، صنايع غذايی، دندانپزشكی و بيماری های دستگاه گوارشی از آن استفاده می كنند. طبق مطالعات انجام شده، تركيبات شيميايی بره موم تحت تاثير منشأ گياهی آن می باشد و بايستی در تدوين استاندارد و استفاده از آن به اين نكته توجه شود.

كاربرد فرآورده های زنبور عسل در پزشكی

عسل

عسل يك محلول فوق اشباع از قندها می باشد. فروكتوز و گلوكز عمده ترين قندهاي عسل بوده و ساكارز، گلوكز اكسيداز، اسيد فنوليك، فلاوونوئيدها و ترپن ها (آنتی اكسيدان ها) نيز از تركيبات عسل می باشند. بسياری از محققين خواص ضد سرطانی عسل را به تركيبات فلاوونوئيدی موجود در عسل نسبت می دهند. بيشترين زمينه تحقيقاتی در ارتباط با عسل احتمالاً در ارتباط با درمان زخم می باشد. در حال حاضر مواد مشتق شده از عسل به صورت تجاری مورد استفاده قرار می گيرد.

به نظر می رسد عسل و مواد مشتق شده از آن تا حدودی دارای خواص مشابهی از نظر آنتی باكتريالی باشند. وجود متيل گلی اكسال به عنوان يك تركيب آنتی باكتريال در برخی از عسل ها منجر به استفاده اين عسل ها در سطح وسيعی شده است كه از جمله آن می توان به عسل مانيوكا اشاره كرد.

در برخی از منابع اشاره شده كه در مورد ۲۰۰۰ بيمار با انواع مختلف زخم و ۵۳۳ مورد زخم در آزمايشات حيوانات در ارتباط با قدرت دارويی عسل در برابر عفونت نتايج مثبت و قابل قبولی گزارش شده است. شايد يكی از دلايلی كه از عسل در درمان زخم ها استفاده می كنند، اين باشد كه عسل نسبت به داروهای رايج در از بين بردن استافيلوكوكوس اورئوس مقاوم به متيسيلين دارای قدرت بالايی می باشد. عسل در درمان سوختگی نيز مفيد است.

گرده

تركيبات گرده جمع آوری شده توسط زنبور عسل تحت تاثير گياهان منطقه جمع آوری گرده ميباشد. كه عمدتاً اين تركيبات شامل: كربوهيدرات ها، پروتئين ها، اسيدهای آمينه، ليپيدها، ويتامين ها، مواد معدنی، تركيبات فنولی، فلاوونوئيدها، فيتواسترول ها و تركيبات فيتوشيميايی می باشند.

سرنيلتون، يك تركيبی است كه در سوئد بر پايه گرده ساخته شده است. در بسياری از مطالعات اثر مثبت بر روی تورم پروستات مزمن از خود نشان داده است. موراكامی و همكاران گزارش دادند كه استفاده از گرده گل حاصل از زنبور عسل در انسان نيز اين اثرات را دارد. مكانيسم اين عمل در دست بررسی می باشد ولی به احتمال قوی به علت وجود فلاوونوئيدها و فيتواسترول های موجود در گرده است. لوديانسكی گزارش داد كه با استفاده از گرده زنبور در كم خونی، ناتوانی جنسی، درمان التهاب معده و استرس موفق بوده است.

ژل رويال

ژل رويال غذای اصلی ملكه بوده و عامل اصلی تمايز كارگر با ملكه می باشد. تركيبات ژل رويال شامل: آمينواسيدهای آزاد، پروتئين ها، قندها، اسيدهای چرب (عمدتا ۱۰HDA )، مواد معدنی (عمدتاً آهن و كلسيم) و ويتامين ها (تيامين، نياسين، ريبوفلاوين) می باشد.

مزايای بسياری برای مصرف ژل رويال ( یکی از محصولات زنبور عسل در پزشکی) در انسان گزارش شده است. ژل رويال در درمان كلسترول بالای خون و ناباروری مردان موثر می باشد.

لوديانسكی گزارشی مبنی بر موفقيت در درمان فشار خون، اختلال در عملكرد جنسی، ناتوانی مغزی و علائم يائسگی با استفاده از ژل رويال ارائه داده است. اثرات ضد سرطانی ژل رويال بر روی موش مورد بررسی قرار گرفته و نتايج مثبتی گزارش شده است. عمده مصرف ژل رويال برای مواد آرايشی-بهداشتی بكار می رود.

بره موم

بره موم غنی از تركيبات فلاوونوئيدی، پلی فنول ها، اسيدهای فنوليك و استرهای آن می باشد. بره موم داری خواص بيولوژيكی متنوعی است. در انسان از بره موم برای درمان بيماری های داخلی، زخم ها و سوختگی های خفيف استفاده می شود. بره موم در دندانپزشكی نيز استفاده می شود. بره موم از رشد بسياری از ميكروب های بيماری زا در دهان مانند باكتری ها، قارچ ها و ويروس ها جلوگيری می كند. و می تواند در موارد پاتولوژيك دهان مانند؛ آفت، التهاب لثه و پوسيدگی دندان مورد استفاده قرار گيرد. همچنين در موارد؛ سل، بيماری های قارچی پوست، التهاب معده و دوازدهه نتايج مثبتی با استفاده از بره موم گزارش شده است. كافئيك اسيد فنيتيل استر (CAPE) موجود در بره موم دارای خواص آنتی اكسيدانی، ضد التهابی و ضد سرطانی می باشد.

زهر زنبور عسل

عمده ترين موارد استفاده از زهر زنبور عسل توسط انسان در روماتيسم می باشد. مطالعات كلينيكی در مورد استفاده از زهر زنبور در روماتيسم، موفقيت را ۷۰ تا ۹۰ درصد گزارش داده اند. مكانيسم عمل زهر زنبور عسل به شرح زير می باشد؛ زهر زنبور عسل از ساخته شدن مواد پيش التهابی جلوگيری كرده و از تكثير سلول های سينوويال روماتوئيد جلوگيری می كند.

يكی ديگر از موارد مورد استفاده زهر زنبور عسل استفاده از آن در درمان MS می باشد. همچنين زهر زنبور عسل( بعنوان یکی از محصولات زنبور عسل در پزشكی ) در پيشگيری از سرطان نيز مفيد می باشد. مكانيسم فعاليت ضد سرطانی زهر زنبور را به خواص آپوپتوزيس، نكروزه كردن و تجزيه كردن سلول های سرطانی زهر زنبور نسبت می دهند. گزارش شده است كه زنبوردارها نسبت به سايرين كمتر دچار سرطان بالاخص سرطان ريه می شوند. لی و همكاران گزارش دادند كه زهر زنبور عسل منجر به كاهش تصلب شرايين خواهد شد.

موم زنبور عسل

از زمان های قديم، دستورالعمل اصلی برای درست كردن كرم و پماد، تركيبی از موم زنبور عسل و روغن با نسبت های متفاوت بوده است. موم زنبور عسل دارای خواص منحصر به فردی است كه آن را در ساختن كرم و پماد پوست، يك ماده ايده آل كرده است.

در ساختن امولسيون های پايدار، بهبود عملكرد و ساختار كرم ها، تقويت مواد پاك كننده، محافظت پوست با ايجاد يك لايه محافظ و افزايش انعطاف پذيری آن، كمك به ساختار كرم های ضد آفتاب در برابر اشعه ماوراء بنفش و… باعث شده كه موم زنبور عسل به عنوان ماده ای غير قابل جايگزين در ساختار مواد آرايشی- بهداشتی شود. اخيراً گزارش شده است كه موم زنبور عسل دارای تركيبات محافظت كننده كبد می باشد.

نتيجه گيری

نتايج مطالعات گسترده در ارتباط با استفاده از توليدات زنبور عسل بيانگر پتانسيل بالای محصولات زنبور عسل در پزشكی ، پيشگيری و درمان بسياری از بيماری ها می باشد. بنابراين چنانچه استفاده از فرآورده های زنبور عسل در جوامع انساني توسعه يابد، با توجه به تاثير تركيبات موجود در اين فرآورده ها بر روی متابوليسم، باعث حفظ سلامتی انسان ها خواهد شد.

با توجه به اينكه محصولات زنبور عسل از نقطه نظر منشأ توليد (گياهان)، كيفيت عمل آوری و نگهداری دارای تنوع بالايی بوده و از آنجايی كه به عنوان مواد غذايی-دارويی اهميت زيادی دارند، لازم است علی رغم ترويج مصرف به كيفيت محصول نيز توجه ويژه ای شود.

همچنين با توجه به حجم فعاليت های پرورش زنبور عسل در كشور چنانچه تمهيداتی (آموزشی – ترويجی) در جهت توليد فرآورده های مختلف زنبور عسل انجام گيرد، باعث افزايش درآمد زنبورداران خواهد شد. ضمناً ترويج و كاربردی كردن استفاده از اين فرآورده ها در صنايع داروسازی و آرايشی-بهداشتی نيز به اين امر كمك خواهد كرد.